Sözlü Anlatım Türleri

Sözlü anlatım türleri edebiyatımızda önemli bir yere sahiptir.

SÖYLEV (NUTUK)

• Dinleyenleri coşturmak ve belli bir amaca yöneltmek: onlara bir duyguyu, bir düşünceyi, bir isteği, bir ülküyü aşılamak; önemli açıklamalarda bulunmak için yapılan etkili, coşkulu konuşmalara söylev (nutuk) denir.
• Söylev (nutuk), aslında bir sözlü anlatım ürünüdür. Yalnız nutuk, yazıya geçmişse ve kitabî özelliği varsa aynı zamanda yazılı kompozisyon ürünü olarak da kabul görür.
• Türk edebiyatının en güçlü söylev (nutuk / hitabet) örneği Atatürk’ün “Büyük Nutku”dur.

Dünya edebiyatında söylev türünün ilk büyük ustası Latin edebiyatı sanatçısı olan Çiçero’dur. Edebiyatımızda söylev türünün ilk örnekleri Orhun Abideleri’dir.

Hatibin dört temel amacı vardır:

• Bir fikri veya bir meseleyi açık bir şekilde anlatmak Dinleyiciler üzerinde iz bırakarak onları ikna etmek
• Dinleyicileri harekete geçirmek
• Dinleyicileri eğlendirmek

Nutuk hazırlanırken dikkat edilecek hususlar:

• Nutku hazırlayan konuyu planlı bir şekilde hazırlamalıdır. Nutuk yazıya geçirmeli ve hatip yazmış olduğu bu nutka önceden hazırlanmalıdır.
• Metne dayalı konuşma yapmak kolay değildir. Bu yüzden hatip, konuşma sırasında her zaman metne bağlı kalmayabilir.
• Nutkun giriş cümlesi toplumun dikkatini çekecek türden olmalıdır.
• Düşüncelerin planı iyi yapılmalı ve kullanılacak üslup iyi seçilmelidir.
• Gelişme bölümünde ise konu her türlü belgelerle açılır, örneklendirilir ve ispatlanmaya çalışılır. Dinleyicinin tansiyonunu yükseltecek fikirlerle sorulu cevaplı cümlelerle sonuç bölümüne geçiş sağlanır.
  Sonuç bölümünde ise işlenen konunun önemi ve toplumdaki tesirleri kesin ve etkili bir dil ile anlatılır.

AÇIK OTURUM

• Tartışma türüdür.

• Bir Sözlü anlatım ürünüdür.
• Konusunda uzman kişilerin bir masa çevresinde toplanarak tartışmasına açık oturum denir.
• Açık oturumda tartışılacak konu, toplumun tümünü ya da bir bölümünü ilgilendirmelidir.
• Açık oturum; bir salonda izleyici önünde ya da televizyon ve radyoda dinleyici önünde yapılmaktadır.
• Açık oturumda izleyicilerin sorularını almak ve cevaplamak da mümkündür. Bu takdirde açık oturum. “forum”a dönüşmektedir.
• Açık oturum bir “başkan” tarafından yönetilir. Konunun ortaya atılması, giriş konuşmasının yapılması, soruların düzenli olarak sorulması vb. durumlar başkanın idaresinde yapılır.
• Başkan, açık oturumdan önce plan yapmak zorundadır. Ayrıca, başkan; tartışma sırasında meydana gelebilecek tatsız ve çirkin saldırıları da önlemelidir.
• Açık oturumda bir yarışma havası yoktur. Başkan, konuyu belirtir, konuşmacıları tanıtır. Ele alınan konu ile ilgili bilgileri verir.
• Diğer konuşmacılar da konuşmakta olanın sözlerini özenle dinleyip gerekli notu alır. Gerekirse, konuşmacının bazı görüşlerine katılmadıklarını nedenleri ile birlikte belirtirler.
• Oturuma katılacak kişilerin konularında iyi hazırlanmış olmaları açık oturumun kalitesini artırır. Ayrıca, konuşmacıların diğer konuşmacılar ve izleyiciler karşısında saygılı olmaları da çok önemlidir.

FORUM

• Tartışma türüdür.
• Bir Sözlü anlatım ürünüdür.
• Bir başkanın yönetiminde, toplumu ilgilendiren bir konuda, farklı gruplardan oluşan dinleyicilerin söz sırası alarak konuşma kuralları içerisinde yaptıkları tartışmalara forum denir.
• Forum, panelin devamında yapılacaksa başkan, panelin süresini bir saat, forumun süresini de yarım saat olarak sınırlayabilir. Bu durumda panelden sonra forum yapılacağı konuşmaya başlanmadan duyurulmalıdır.
• Forum, toplu tartışmaların başlı başına bir çeşididir.
• Dinleyicilerin konu üzerinde daha aktif ve farklı bakış açılarıyla düşünmelerini sağlar.
• Foruma davet edilen uzmanların görüşlerine de müracât edilerek ortaya çıkabilecek yanlış anlaşılmaların önüne geçilir.
• Esasen forumdan amaç belli kararlara varmak değil, konuyu değişik anlayışlarla ortaya koymaktır.
• Forumda söz alan dinleyiciler, konuyla ilgisi olmayan özel sorunlarına değinmemelidir. Sorular kısa, açık ve net olmalı, tartışma saygı kuralları içerisinde, kırıcılıktan uzak, samimi bir hava içinde yapılmalıdır. Dinleyiciler, tartışmadan beklenen amaca yardımcı olmalıdır.
• Forumda alanında uzman kişiler tarafından tartışılan konular kaydedilip daha sonra yazıya aktarılabilir bu tür forumlara dinleyicinin olmadığı forum denir.

KONFERANS

• Hazırlıklı ve planlı konuşma türlerindendir. Herhangi bir bilimsel alanda, topluluk karşısında yapılan konuşmalara konferans denir.
• Konferans verilmeden önce, biri konferansçıyı bütün özellikleriyle dinleyicilere tanıtmalıdır.
• Konuşmacı; dinleyenleri sıkacak ve bıktıracak söz ve tavırlardan uzak durmalıdır.
• Jest ve mimikler konunun anlamına uygun olarak yerinde ve uyumlu olmalıdır.

Konferans planı şöyle düzenlenebilir:

1. Hitap cümlesi
2. Konunun sunuluşu
3. Konferansın amacı
4. Konunun açılması ve anlatılması
5. Sonuç
6. Sorular ve cevaplar

• Konferansı düzenleyenler: dinleyicilere konunun çerçevesini anlatmalıdır.
• Zaman zaman canlı örnekler ve fıkralarla dinleyicilerin dikkati ve ilgisi uyanık tutulmalıdır.
• Konferansta bir konunun bütün yönlerinin ve ayrıntılarının verilmesi imkânsızdır.
• Konferansta: Anlatılanlar kısaca özetlenmen, amaç verilmeli ve konferans dinleyicilere saygı ve iltifat eden sözlerle bitirilmelidir.
• Sorulacak sorular da kısaca cevaplanmalıdır.

KONFERANS ÇEŞİTLERİ

Kolokyum (Konuşu)
Belirli bir konuyu aydınlatmak amacıyla, bilim adamı ve araştırmacıların bir araya geldikleri ve konunun bir bilim adamı ya da ekip tarafından sunulduğu ve tartışıldığı toplantıdır.

Kurs
Belirli bir konuyu, bu konuda yetişeceklere öğretmek amacıyla yapılan etkinliklerdir.

Seminer
Belirli bir bilim dalındaki gelişmeleri, belli bir bilgi düzeyine sahip kimselere tanıtmak amacıyla düzenlenen ve konunun değişik bölümleri, bu bilim dalında otoritesi ve yeteneği kabul edilen kişiler tarafından açıklanan toplantılardır. Yüksek öğretim kurumlarında lisans / lisansüstü öğrenci ve öğreticilerin katılımıyla yapılan seminerler, bu tanıtımın dışındadır. Bunlar yüksek öğretim kurumlarında, öğretim üyesinin yönetimi altında, öğrencilerin yaptıkları araştırmalarla ilgili rapor hazırlama, tartışma biçiminde yürütülen toplantılardır.

SEMPOZYUM

• Belli bir konuyu aydınlatmak amacıyla, bilim adamı ve araştırmacıların bir araya geldikleri ve konuşmacıların konunun belirli bölümlerini sundukları, tartışmalı toplantılardır.
• Bildiri sahiplerine ayrılan zaman oldukça kısadır.
• On dakikalık bir sürede 1500-2000 kelime kullanma şansı vardır. Buna göre, hazırlanacak bildiri, dört sayfayı geçmemelidir. Cümleler, kolay anlaşılır biçimde düzenlenmelidir.
• Metni yazmadan önce ana başlıklar vurgulanmalıdır. Sunulabilecek yansı sayısı da 5-6 civarında olmalıdır.
• Konuşmalardan sonra konuşmacılar, birbirlerine konu ile ilgili sorular sorabilirler. Böylece Sempozyumdan ‘panel’ e geçilir. Daha sonra da tartışmalara seyirciler de katılırsa panelden foruma geçilmiş olur.
• Konuşmaları kitap haline getirilebilir.
• Sempozyum bir günü aşabilir.

Bildiri metni, şu bölümlerden oluşmalıdır:
a) Giriş: Neden bu konunun ele alındığı, çalışmanın diğer çalışmalar arasındaki yeri, (yarım sayfa)
b) Deney: Malzeme ve yöntemin tanıtımı, (bir sayfa)
c) Bulgular: Dinleyiciler tarafından beklenen yeni bilgi, belge ve önerilerin açıklanması ve tartışılması.
• Bildiri, konferans ile büyük ölçüde bir benzerlik gösterir. Bildiri, öncelikle bilimsel bir yazı türüdür. Oysa konferansta, bilimsellik yanında popüler bir hava söz konusudur.
• Son olarak, bildiride varılan sonuçlar ve ana noktalar özetlenerek ana düşünce vurgulanır.

Türkçem.net Sözlü Anlatım Türleri

MÜNAZARA

• Herhangi bir konu üzerinde zıt düşüncelerin karşılıklı olarak savunulmasına münazara denir.
• Münazara için genellikle üçer ya da dörder kişilik iki grup kurulmalıdır.
• Münazaradaki gruplar en az iki en çok altı kişiden oluşur.
• Gruplardan birisi konuyu olumlu, diğeri ise olumsuz yönden (tez-antitez) ele alır.
• Münazara yapacak kişileri değerlendirecek bir “jüri” seçilir. Galibi Jüri belirler.
• Konuya olumlu tezi savunan başlar.
• Bu tartışma yönteminde amaç doğruyu savunmaktan ziyade tartışmada baskın taraf olmaktır.
• Konuşmacılara, araştırma için süre verilmelidir.
• Gruptaki her kişi savundukları konunun değişik alt konuları hakkında konuşmak zorundadır.
• Birden fazla kişi, aynı alt konuyu savunamaz.
• Münazarada yazılı metne bakarak okuma olmaz.
• Konuşmacılara eşit zaman dilimleri verilmelidir. Bu zaman, genellikle 5-15 dakikadır.
• Konuşmacıların tutarsız bir düşüncesi, yanlış yerde yapılmış bir mimik hareketi izleyicilerde tepkiye neden olmamalıdır. İzleyiciler savunulan düşüncenin doğruluğunu ya da yanlışlığını onaylayacak davranışlardan uzak durmalıdır. Ancak, böylece jürinin doğru ve tarafsız değerlendirmesi mümkün olur.
  Jürinin, değerlendirmede dikkat edeceği özellikler:
• Türkçeyi kullanma gücü. (Diksiyon, vurgu, tonlama, kelime hâzinesi, cümle kurma vb.) El, kol ve yüz hareketlerini yerinde kullanma.
• Savunmada inandırıcı olma. (Belgeler, istatistik? bilgiler, resimler, gazete ve dergi haberleri, güncel olaylarla örnekleme vb.)
• Konuşmacıların fiziki özellikleri. (Temiz ve düzenli kıyafet, saç, sakal tıraşı vb.)

PANEL

• Bir konuşmacı grubunun dinleyiciler önünde, genellikle bilimsel, sosyal ya da siyasî bir konuyu tartışma türüdür.
• Panelde bir başkan bulunur. Panelde en az üç, en çok altı konuşmacı bulunur.
• Dinleyici önünde yapılan tartışma türüdür.
• Panel tartışması sonunda dinleyiciler, konuşmacılara konuyla ilgili çeşitli sorular sorabilirler. O zaman panel foruma dönüşür.
• Bir konuyu tartışmaktan ziyade samimi bir sohbet havasında bilgi alışverişi yapmak esastır.

SUNUM

• Bilgileri yenileyen, pekiştiren, hatırlatan ve önemli noktaları öne çıkaran; bir çalışma sonucunu açıklayan, laboratuvar araştırmalarını sunan, anket sonuçlarını ifade eden önemli olay ve olguları dile getirmek üzere yapılan konuşmalara sunum denir.
• Sunumda amaç; bilgileri yenileme, araştırma ve anket sonuçlarını değerlendirmektir.
• Sunumda eldeki teknik imkânlardan da yararlanılır.

Sözlü anlatım ürünlerinden biridir.

Sunumdan önce yapılması gerekenler:

• Öncelikle konu seçilmelidir.
• Sunum hazırlanırken farklı kaynaklardan yararlanılmalıdır.
• Yeri önceden görülmeli ve prova yapılmalıdır.

Sunum sırasında yapılması gerekenler:

• Sunumdan önce kendimizi topluluğa kısaca tanıtalım.
• Tüm bilgiler değil sadece başlıklar aktarılmalıdır.
• Sunuma kimler gelecek? Bilgi düzeyleri nedir? Sunum dozajı bu parametrelere göre ayarlanmalı.
• Sunum süresi: 15-20 dakika en ideal süredir.
• Detaylı bir konu anlatımında 45 dakikayı aşmamalıyız.
• Sunum esnasında ciddi, ağırbaşlı, temiz ve derli toplu görünüm önemlidir.
• Sunum yapacak kişi konuşma anında ses tonuna, jest ve mimiklerine, sahneyi veya kürsüyü rahat kullanmaya özen göstermelidir.
• Konuşmacı kelimeleri doğru telaffuz etmelidir.
• Sunumda, bilgisayar, cd. gibi teknolojik araçlardan faydalanabiliriz.

Sunum sonrasında yapılması gerekenler:

• Sunum yapan konuşmacı sunumdan sonra dinleyicilerin soru sormalarına müsaade etmelidir.
• Konuşmacı sorulan sorulara tartışmaya girmeden doyurucu, açık ve net cevaplar vermelidir.

Ayrıca güzel sanatlar ve edebiyat konusuna da bakabilirsiniz.

Merak ettiğiniz kelimeleri TDK Sözlükten öğrenebilirsiniz.