Deneme ve Özellikleri

DENEME

Yazarın herhangi bir konuda kendi kendisi ile konuşuyormuş gibi yazdığı kesin hükümlere varmadan samimi bir üslupla oluşturduğu yazılara deneme denir.

• Asla bir şey kanıtlama iddiası yoktur.
• Temel anlamda insan doğallığına dayanan eserlerdir.
• Eskiden denemeye “musahabe” ismi verilmişti.
• Denemeler toplumsal konulardan daha çok kişisel konulara, soyut dünyalara ve iç hesaplaşmalara daha yakındır. Bu yönüyle fıkra türünden ayrılır.

Deneme ve Özellikleri

• Fıkralar toplumsal konulara kişisel yaklaşımlar getirirken deneme iç dünyanın samimi itirafı gibidir.
• Bu tür her konuda yazılabilir.
• Öğretici ve düşünsel yanı da vardır.
• Makale gibi düşünsel planla yazılır. Fakat makaleden kısa yazılardır.
• Yazar bilimselden çok kişisel görüşü denemede açıklar, yazarın okuyucuyu kendisi gibi düşündürme kaygısı yoktur.
• Günübirlik yazılardır ve en beğenileni bile birkaç gün sonra unutulur.
• Derin düşünceden çok, kişinin kendi dışındaki nesnelerle herhangi bir konuda gerçek ya da hayali olarak girdiği diyaloğun ürünüdür.
• Dilinde çeşitli bilim, felsefe ve sanat dallarına ait terimlere yer vermez. Denemede halk dili kullanılır.
• Denemede bilimsel yazılardaki kuruluk ve şematiklik bulunmaz.
• Düşünce şiirsel, akıcı, samimi bir üslûpla sunulur.
• Avrupa edebiyatında Fransız Montaigne ile başladı.
• Türk edebiyatında ise Tanzimat sonrasında özellikle de Serveti Fünun Dönemi’nde karşımıza çıkar.
• Asıl gelişimini Cumhuriyet Dönemi’nde gerçekleştirir.

Türk edebiyatında ilk deneme kitapları:

• Ahmet Haşim: Bize Göre, Gurebahane-i Laklakan
• Refik Halit Karay: Bir Avuç Saçma, Bir içim Su. İlk Adım Üç Nesil Üç Hayat. Makyajlı Kadın, Tanrıya Şikâyet
• Falih Rıfkı Atay: Eski Saat, Niçin Kurtulmak, Çile, İnanç, Pazar Konuşmaları, Kurtuluş Bayrak
• Mahmut Sadık: Takvimden Yapraklar